Մենք ապրում ենք Երկրի վրա: Երկիրը մի հսկայա­կան գունդ է, որի մակերևույթը պատված է ցամաքով և ջրով: Իսկ ուրիշ ի՞նչ մարմիններ կան աշխարհում:
Դրանցից ձեզ առավել ծանոթ են Լուսինն ու Արեգակը: Մութ գիշերը երկն­քին նայելիս մենք տեսնում ենք բազ­մաթիվ լուսատու, առկայծող կետեր: Դրանք աստղերն են: Բացի աստղերից՝ հայտնի են նաև մեծ ու փոքր երկնային շատ այլ մարմիններ, օրինակ՝ Արեգակի շուրջը պտտվում են նրա համեմատ փոքր չափեր ունեցող մարմիններ, որոնք կոչվում են մոլորակ­ներ: Դրանցից մեկը Երկիրն է: Հետագայում դուք կծանոթանաք երկնային մի շարք այլ մարմինների:

Այդ բոլոր մարմինների ամբողջությունն ընդունված է անվանել տիե­զերք: Տիեզերք բառը նշանակում է մեծ եզերք (տի՝ մեծ): Այսինքն՝ տիեզերքն այն ահռելի տարածությունն է, որը լցված է հսկայական թվով տար­բեր չափեր և զանգվածներ ունեցող երկնային մարմիններով:

Աստղեր և համաստեղություններ: Անզեն աչքով գիշերը երկնքում կա­րելի է տեսնել մինչև 6000 աստղ, իսկ նույնիսկ փոքր աստղադիտակով կա­րելի է հաշվել միլիոնավոր աստղեր: Այդպիսի աստղ է նաև մեզ լավ ծանոթ Արեգակը: Համեմատած Արեգակի հետ՝ մնացած աստղերը մեզնից շատ ավելի մեծ հեռավորությունների վրա են գտնվում, և դա է պատճառը, որ դրանք այդքան փոքր են երևում:

Իրականում աստղերը շիկացած, լուսարձակող հսկայական գազային մարմիններ են, որոնք հիմնականում կազմված են ջրածնից և հելիումից: Աստղերի ընդերքում գազերն ուժեղ սեղմված են ու շիկացած: Դրանց ջերմաստիճանը հասնում է միլիոնավոր աստիճանների: Աստղերն իրենց չա­փերով, զանգվածով և պայծառությամբ տարբերվում են միմյանցից: Արե­գակը միջին մեծությամբ աստղ է:

Աստղերը հավասարաչափ չեն բաշխված տիեզերքում: Դրանք միա­վորվելով, կազմում են աստղային հսկայական խմբեր, որոնք կոչվում են գալակտիկաներ:

Դեռևս հին ժամանակներում երկն­քում աստղերի դիրքը որոշելու, միմյան­ցից տարբերելու համար մարդիկ աչքով տեսանելի աստղերը բաժանել են խմբե­րի և դրանք անվանել համաստեղություններ: Համաստեղությունները կոչել են կենդանիների, առասպելական հերոսների և այլ անուններով, օրինակ՝ Մեծ Արջ, Փոքր Արջ, Առյուծ, Վիշապ, Անդրոմեդա և այլն: Ներկայումս գիտնականներն ամբողջ երկնակամարում առանձնացրել են 88 համաս­տեղություն՝ գալակտիկաներ: Մեր գալակ­տիկան, որում գտնվում են նաև Արե­գակը և Երկիրը, պարունակում է մոտ 100 միլիարդ աստղ: Բացի մեր գալակ­տիկայից՝ գոյություն ունեն հսկայական թվով այլ գալակտիկաներ:

Աստղային երկնքում առավել հեշտ է գտնել Մեծ Արջի համաստեղությունը, որի պայ­ծառ յոթ աստղի համախումբն անվանում են Շերեփ (դրանց դասավորու­թյունը նման է շերեփի): Եթե շերեփի երկու եզրային աստղերը մտովի միացնեք իրար և տեղափոխվեք այդ աստ­ղերի միջև հեռավորությունից մոտավորա­պես հինգ անգամ մեծ հեռավորություն, ապա կտեսնեք Բևեռային աստղը: Այդ աստղը երկնակամարում անշարժ է  և  միշտ ցույց է տալիս հյուսիսային ուղղությունը: Բևեռային աստղից սկսվում է Փոքր Արջի համաստեղությունը:

Հարցեր՝
1. Ի՞նչ է Տիեզերքը: Ամբողջ աշխարհն է՝ բոլոր երկնային մարմիններով (մոլորակներ, աստղեր, գալակտիկաներ և այլն), որտեղ գտնվում են Արեգակը, Երկիրը և մյուս մարմինները։
Ի՞նչ է աստղը: շիկացած, լուսարձակող հսկայական գազային մարմին է, հիմնականում կազմված ջրածնից և հելիումից։ Աստղերը բարձր ջերմաստիճան ունեն և տարբեր են չափով, զանգվածով ու պայծառությամբ։
2. Ի՞նչ է համաստեղությունը: Թվարկե՛ք մի քանի համաստեղության անուններ:
Երկնքում տեսանելի աստղերի խումբ է, որը մարդիկ պայմանականորեն միավորել են որոշ պատկերների ձևով՝ որպեսզի հեշտ տարբերեն ու կողմնորոշվեն։

Մեծ Արջ

Փոքր Արջ

Առյուծ

Վիշապ

Անդրոմեդա
3. Ո՞րն է երկնքում երևացող ամենապայծառ աստղը:
Բևեռային աստղ
4․ Տիեզերական ի՞նչ մարմիններ գիտես, թվարկիր:
Մոլորակներ

Աստղեր

Արև

Լուսին

Գալակտիկաներ

Գիսաստղեր

Աստերոիդներ

Արբանյակներ (բնական ու արհեստական)

Անուն, ազգանուն
Եվա Ավետիսյան

Դասարան
5-1 դասարան

1.Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը: (3 միավոր)  

 Ամառվա մի օր ուղևորները, կեսօրվա շոգից սաստիկ հոգնած, ճանապարհ  էին գնում: Նրանք տեսան մի սոսի, մոտեցան և պառկեցին նրա ստվերում` հանգստանալու: Նայելով սոսու ոստերին` իրար մեջ խոսեցին.   – Բայց ախր անպտուղ է այդ ծառը և մարդկանց  համար անօգուտ: Սոսին նրանց տխրաձայն պատասխանեց .  – Ապերախտ եք դուք, իմ հովանուց օգտվում եք և տեղնուտեղն էլ ինձ անպտուղ ու անօգուտ անվանում: Այդպես էլ որոշ մարդկանց բախտը չի բերում. նրանք լավություն են անում մերձավորներին, բայց շնորհակալություն չեն ստանում:

2․ Տեքստից դո՛ւրս գրիր 4 բառ, որոնց հնչյունների և տառերի քանակը չի համապատասխանում։ (2 միավոր)
Ոստ
Ուղևոր
Ճանապարհ
Շնորհակալություն

3․Քանի՞ տառ և քանի՞ հնչյուն կա հետևյալ բառերից յուրաքանչյուրում՝ ճանապարհ, ուղևոր, սոսի, ոստ։ (2 միավոր)
Ոստ – 3 տառ 4 հնչյուն
Սոսի – 4 տառ 4 հնչյուն
Ուղևոր – 5 տառ 6 հնչյուն
Ճանապարհ – 8 տառ 7 հնչյուն

4․Ուղևոր բառի հնչյուններից յուրաքանչյուրով սկսվող բառեր գրի՛ր: (1 միավոր)
Ու – ուրախություն
Ղ – ղափամա
Ե – եզրափակիչ
Վ – վարդավառ
Ո – որդ
Ր – Րոպե
5 Բացատրի՛ր հետևյալ բառերն ու արտահայտությունները՝ (2 միավոր)։
ոստ – բարակ ճյուղ
ուղևոր – ճանապարհորդ
անօգուտ – օգուտ չբերող
գլուխ տալ – խոնարհվել
ապերախտ – Երախտիքը մոռացող
շունչը փչել – մահանալ

Արեգակը միայնակ աստղը չէ: Ձգողության շնորհիվ՝ նա իր մոտ է պա­հում տարբեր չափեր և զանգվածներ ունեցող տարատեսակ երկնային մարմիններ: Արեգակը և նրա շուրջը պտտվող այդ մարմինների համա­խումբն անվանում են Արեգակնային համակարգ:

Արեգակնային համակարգի կենտրո­նական մարմինն Արեգակն է: Դա, ինչ­պես մնացած աստղերը, շիկացած, հսկա­յական գազային գունդ է, որը հիմնակա­նում կազմված է ջրածնից և հելիումից: Իր ծավալով Արեգակը մոտ միլիոն անգամ մեծ է Երկրից: Արեգակի մակերևույթին ջերմաստիճանը մոտավորապես 6000⁰C աստիճան է, իսկ ընդերքում հաս­նում է մինչև 14 միլիոնի: Այդպիսի բարձր ջերմաստիճանի շնորհիվ Արեգակն անընդհատ լույս և ջերմություն է առաքում դեպի Երկիր: Առանց արեգակնա­յին էներգիայի կյանքը Երկրի վրա անհնար կլիներ:

Արեգակի շուրջը պտտվում են 8 երկնային մարմիններ, որոնք կոչվում են մոլորակներ: Դրանք, ըստ Արեգակից իրենց հեռավորության, դասա­վորված են հետևյալ հաջորդականությամբ՝ Մերկուրի (Փայլածու), Վեներա (Արուսյակ), Երկիր, Մարս (Հրատ), Յուպիտեր (Լուսնթագ), Սատուրն (Երևակ), Ուրան, Նեպտուն: Փակագծերում նշված են մոլորակների հայերեն անվանումները:

Մոլորակները գնդաձև մարմիններ են ու իրարից տարբերվում են չա­փերով, զանգվածով ու ջերմաստիճանով:

Թվարկված 8 մոլորակներն ընդունված է բաժանել երկու խմբի: Առաջին խմբի մեջ են Արեգակին առավել մոտ գտնվող մոլորակները: Դրանք են՝ Մերկուրին, Վեներան, Երկիրը և Մարսը: Այդ մոլորակները չափերով հա­մեմատաբար փոքր են, Երկրի նման կազմված են խիտ նյութից և կոչվում են երկրային տիպի մոլորակներ: Արեգակին ամենամոտ մոլորակը Մերկուրին է, իսկ Երկրին ամենամոտ մոլորակը՝ Վեներան:

Երկիրն Արեգակնային համակարգի երրորդ մոլորակն է, Արեգակի շուրջը պտտվում է մոտավորապես 150000000 կմ հեռավորության վրա: Ա­րեգակի նկատմամբ գրաված հարմար դիրքի շնորհիվ է, որ Երկրի վրա առկա են կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմաններ: Երկիրն Արե­գակից ստանում է այնքան ջերմություն, որ իր մակերևույթին ջուրը գտնվում է հիմնականում հեղուկ վիճակում. ամբողջովին չի սառչում կամ գոլորշա­նում:

Երկրորդ խմբի մոլորակներն են Յուպիտերը, Սատուրնը, Ուրանը և Նեպտունը: Դրանք իրենց զանգվածներով էապես գերազանցում են Երկ­իրը և այդ պատճառով կոչվում են հսկա մոլորակներ: Արեգակնային հա­մակարգի ամենամեծ մոլորակը Յուպիտերն է: Հսկա մոլորակներն ունեն նույն քիմիական բաղադրությունը, ինչ Արեգակը. դրանք հիմնականում կազմված են ջրածնից և հելիումից: Վերջին երկու մոլորակը երկնքում կա­րելի է տեսնել միայն աստղադիտակով, իսկ մնացածները տեսանելի են նաև անզեն աչքով:

Գիտնականները մոլորակների մասին հավաստի տեղեկություններ են ստանում ոչ միայն Երկրից աստղադիտակներով կատարվող դիտումների միջոցով, այլ նաև դեպի մոլորակներ տարբեր միջմոլորակային ավտո­մատ կայաններ ուղարկելով:

Առաջադրանք

Լրացնել բաց թողնված  բառերը

Արեգակնային հա­մակարգի ամենամեծ մոլորակը Յուպիտերն է:

Մոլորակները գնդաձև մարմիններ են ու իրարից տարբերվում են չա­փերով, զանգվածով ու ջերմաստիճանով:  Արեգակի շուրջը պտտվում են 8 երկնային մարմիններ, որոնք կոչվում են Մոլորակներ:  Արեգակին ամենամոտ մոլորակը Մերկուրին է, իսկ Երկրին ամենամոտ մոլորակը՝ Վեներան:

Երկրորդ խմբի մոլորակներն են Յուպիտերը, Սատուրնը, Ուրանը և Նեպտունը:

1. Բացատրի՛ր տրված փոխաբերությունները /ոչ ուղիղ իմաստով գործածված արտահայտությունները/:

ա)Անտառում ամպի ծվեններ կային:
Անտառում մառախուղ էր

բ)Շշուկներ կային անտառում այնքա՜ն:
Անտառի կենդանիները սկեցին ձայներ հանել։

գ)Օրոր էր ասում աշունն անտառին:
Անտառը դեռ փոքր է

դ) Եղյամն էր սունկի գլուխն արծաթում:
Ամեն ինչ արծաթի պես էր փայլում

3. Բանաստեղծության ո՞ր պատկերն է քեզ շատ դուր գալիս: Պատասխանդ հիմնավորի՛ր:
   Շշուկներ կային անտառում այնքա՜ն:
4. Նկարի՛ր քեզ դուր եկած բանաստեղծական տունը կամ տները, ձայնագրի՛ր, տեղադրի՛ր բլոգումդ:
   Անտառապահի տնակի առաջ
   Խարույկն իր խաղաղ ծուխն էր ծածանում,
   Եվ խարույկի մոտ եղևնին կանաչ
   Սոճու հետ սիրով զրույց էր անում…
   
5. 
   
   
   
   
   
6. Գրի՛ր
    կապույտ – Երկնագույն
   մշուշ – Մառախուղ
   կածան – ճանապարհ
   եղյամ – ձնձեղ
   հողմ – Քամի
   որսկան  –  Որսորդ

Դասարանական և տնային առաջադրանքներ
1․ Ուղղանկյան կողմերից մեկը 3 սմ է, մյուսը7սմ: Գտիր ուղղանկյան պարագիծը և մակերեսը։
P = (7 + 3) x 2 = 20
S = (7 x 3) = 21
2․Ուղղանկյան կողմերից մեկը 5 սմ է, մյուսը 9սմ: Գտիր ուղղանկյան
պարագիծը և մակերեսը։
P = (5 + 9) x 2 = 28
S = 9 x 5 = 45
3․ Ուղղանկյան կողմերից մեկը 25 սմ է, մյուսը` 18սմ: Գտիր
ուղղանկյան պարագիծը և մակերեսը։
P = (25 + 18) x 2 = 86
S = 25 x 18 = 450
4․Հաշվիր ուղղանկյան պարագիծը, եթե հայտնի է, որ նրա մակերեսը
3600 սմ2   է, իսկ կողմերից մեկը՝ 40սմ։
3600 : 40 = 90

5. Քառակուսու կողմը 4 մ է։ 3 այդպիսի քառակուսիների կպցնելով
   իրար ստացվել է ուղղանկյուն։ Գտեք այդ ուղղանկյան մակերեսը։
   4×4=16 
   3×16=48 
   23×16=48 
   Լրացուցիչ
   8․ Երբ ուղղանկյան լայնությունը մեծացրեցին 5 սմ-ով, իսկ
   երկարությունը՝ 10 սմ-ով, ապա ստացված ուղղանկյան
   պարագիծը հավասարվեց 80 սմ-ի։ Որքա՞ն էր ուղղանկյան
   պարագիծը։
   9․ 24 սմ պարագիծ ունեցող ուղղանկյունը տրոհված
   է 18 և 12 պարագծերով երկու փոքր ուղղանկյունների
   ինչպես ցույց է տրված նկարում։ Գտնել մեծ ուղղանկյան
   մակերեսը։

10․ Նկարում պատկերված են երկու ուղղանկյուններ,
որոնցից մեկի կողմերի երկարություններն են 9 և 12, իսկ
մյուսինը՝ 8 և 10։ Կապույտ պատկերի մակերեսը հավասար
է 80-ի։ Գտնել նարնջագույն մասի մակերեսը

Կրկնում ենք․
1․ Ինչպիսի՞ գիծն է կոչվում շրջանագիծ։
2․ Ի՞նչ է շրջանագծի շառավիղը։ Իսկ ի՞նչ է տրամագիծը։
3․ Ո՞ր հատվածն է կոչվում շրջանագծի լար։
4․ Ի՞նչ է շրջանագծի աղեղը։
5․ Շրջանագծի լա՞ր է արդյոք նրա տրամագիծը։
6․ Ի՞նչ է շրջանը։
7․ Քանի՞ անգամ է շրջանագծի տրամագիծը մեծ նրա շառավղից։

Դասարանական և տնային առաջադրանքներ

Օրվա գործունեություն․

1. Գտի՛ր քառակուսու մակերեսը և պարագիծը՝ իմանալով, որ նրա կողմի երկարությունը 9 սմ է։
   9 x 9 = 81, 9 x 4 = 36
2. Քառակուսու պարագիծը 24 սմ է։ Գտի՛ր քառակուսու կողմը։
   24 : 4 = 6
3. Քառակուսու մակերեսը 25 քառակաուսի մետր է։ Գտի՛ր քառակուսու կողմը։
   5
4. Հաշվի՛ր 16 սմ և 12 սմ  կողմերով ուղղանկյան պարագիծն ու մակերեսը:
   16×2 = 32, 12 x 2 = 24, 32+24= 56, 16 x 12 =  192
5. Հաշվիր ուղղանկյան պարագիծը, եթե հայտնի է, որ նրա լայնության և երկարության գումարը 36 սմ է։
   36 + 36 = 72
6. Հաշվիր ուղղանկյան պարագիծը, եթե հայտնի է, որ նրա լայնության և երկարության գումարը 12 դմ է։
   12 + 12 = 24
7. Ուղղանկյան լայնությունը 10 դմ է, իսկ երկարությունը 2 դմ-ով մեծ է լայնությունից։ Գտնել ուղղանկյան
   պարագիծը և մակերեսը։
   10 + 2 =12, 12 x 2 = 24, 10 x 2 = 20, 20 + 24 = 44, 10 x 12 = 120
8. Հաշվի՛ր 13 սմ, 14 սմ  և 15 սմ կողմերով եռանկյան պարագիծը։
   P = 42
9. Հաշվի՛ր 25 դմ, 24 դմ, 26 դմ և 27 դմ կողմերով քառանկյան պարագիծը։
   P = 102

Գրի՛ր վարժությունները։

53.Կետերի փոխարեն գրի´ր  տրված հոմանիշներից մեկը (ամենահարմարը):

Մեկ էլ, թթի կարմիր շիրան պռոշներին, ներս ընկավ պուճուր տղան՝ շոգից կարմրած … (թշերով, այտերով):
Հյուրը քթի տակ բարի … (հռհռում, քմծիծաղում, ծիծաղում, ժպտում) էր երեխայի շատախոսության վրա:
Առաջ բերեցին նրա … (ազնվատոհմ, վեհազգի, զտարյուն) նժույգը:
Լքված նավը կամաց-կամաց … (սուզվում, իջնում, խորտակվում, ընկղմվում) էր:
Նրա բոլոր հույսերը … (սուզվում, խորտակվում,ընկղմվում) էին:

54.Տրված բառերն ըստ հոմանիշության բաժանի´ր հինգ խմբի:

Մնացուկ , ոստ, մնացորդ, շյուղ, թափոն, մառան, նկուղ, կասկած, թերմացք, նախատինք, տարակույս, պարսավանք, հանդիմանություն, տարակուսանք, շտեմարան, երկմտություն, թափթփուկ, շիվ, կշտամբանք, ճյուղ, ավելցուկ, անարգանք:

1․ Մնացուկ – Մնացորդ – թափոն, թափթփուկ, ավելցուկ – թերմացք
2․ – ոստ – ճյուղ, շյուղ, շիվ,
3․ Մառան- շտեմարան, նկուղ,

4․ կասկած – երկմտություն, տարակույս, տարակուսանք
5․ նախատանիք – պարսավանք, հանդիմանություն, անարգանք, կշտամբանք

55.Սխալ կամ ոչ տեղին գործածված բառերը գտի´ր և ուղղի´ր՝ դրանց հոմանիշները գրելով:

Մի նոր աշակերտ կա մեր դասարանում:

Հիվանդին լավ նայիր , որ շուտ լավանա:

Տարվա վերջ մի անակնկալ էլ կար:

Մատանու ակը գլորվեց մինչև անծանոթի կոշիկն ու կանգնեց:

ամենևին- 7 տառ 8 հնչյուն

որպեսզի- 7 տառ 8 հնչյուն

եռանդ- 5 տառ 6 հնչյուն

թևեր- 4 տառ 5 հնչյուն

ճանապարհ- 8 տառ 7 հնչյուն